ΤΙΤΛΟΣ
Ποιοι είναι κατά τη γνώμη σας οι κοινωνικοί, οικονομικοί και πολιτισμικοί παράγοντες που συντελούν στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας ενός ανοικτού πανεπιστημίου; Με βάση τις περιπτώσεις που μελετήσατε, σε ποιες πτυχές της εκπαιδευτικής διαδικασίας οι παράγοντες αυτοί έχουν εμφανή επίδραση;
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ο ορισμός της ανοικτότητας ενός πανεπιστημίου μπορεί να χαρακτηριστεί ως αμφιλεγόμενος αλλά και σε μερικές περιπτώσεις ως ασαφής. Σύμφωνα με το λεξικό της κοινής νεοελληνικής με τον όρο «ανοιχτό» ορίζετε αυτό «που δεν έχει εμπόδια», «που αφήνει ελεύθερη την δίοδο», «που χαρακτηρίζεται από ευρύτητα σκέψης, που είναι δεκτικό». Η ανοιχτή εκπαίδευση αναφέρεται σε τέσσερα επίπεδα. Επίπεδο οργάνωσης της μάθησης, επίπεδο διαμόρφωσης προσωπικών και αναπτυξιακών μορφωτικών πορειών, επίπεδο κοινωνικής επικοινωνίας και συνεργασίας και επίπεδο μέσων και τεχνολογιών (Σοφός/Kron 2010). Ο βαθμός ανταπόκρισης κάθε ανοιχτού πανεπιστήμιου στα παραπάνω επίπεδα διαμορφώνει την φυσιογνωμία του.
Σκοπός λοιπόν αυτής της εργασίας είναι η παρουσίαση κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών παραγόντων που διαμορφώνουν και επηρεάζουν την εικόνα ενός ανοιχτού πανεπιστημίου καθώς και ο εντοπισμός των σημείων της εκπαιδευτικής διαδικασίας όπου η συμβολή τους γίνεται αντιληπτή όπως προκύπτουν από την βιβλιογραφική ανασκόπηση του πεδίου.
ΚΥΡΙΩΣ ΣΩΜΑ
Πρώτα από όλα, ο ορισμός της φυσιογνωμίας ενός ανοιχτού πανεπιστημίου αναφέρεται σε εκείνες τις πτυχές που σχετίζονται όχι μόνο με την ίδρυση και λειτουργία του, αλλά και με το πρόγραμμα σπουδών, το διδακτικό υλικό, την εκπαιδευτική μεθοδολογία, την υποστήριξη του φοιτητή, την αξιοποίηση των ΤΠΕ κλπ. Όλα αυτά διαμορφώνουν την εικόνα ενός ανοικτού πανεπιστήμιου όχι μόνο απέναντι στους φοιτητές του αλλά και απέναντι σε ολόκληρη την κοινωνία στην οποία βρίσκεται. Μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από συνεχή εξέλιξη με αποτέλεσμα κάθε μεταβολή σε αυτή να επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα κάθε ανοιχτό πανεπιστήμιο.
Οι κοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν την εικόνα ενός ανοιχτού πανεπιστημίου αναφέρονται σε ότι σχετίζεται άμεσα με την κοινωνία. Κατά μια άποψη, αναφέρονται στις αλλαγές στο επικοινωνιακό τοπίο, δηλαδή αλλαγές στα μέσα και στους τρόπους επικοινωνίας που χρησιμοποιούνται στους διάφορους τομείς της δημόσιας ζωής (Gunther Kress). Με ανάλογο τρόπο διαμορφώνεται το τοπίο και στο χώρο των ανοιχτών πανεπιστήμιων όπου σύμφωνα με τον Ματραλή (1998) ο μαθητοκεντρικός χαρακτήρας ο οποίος τονίζεται σε ένα ανοικτό συστήματος εκπαίδευσης διασφαλίζεται μέσω της αλληλεπίδρασης που αναπτύσσεται είτε στις δια ζώσης συναντήσεις κάνοντας χρήση τεχνολογίας, είτε με την άμεση επικοινωνία του διδάσκοντα με μικρά σε αριθμό τμήματα φοιτητών. Η εξασφάλιση αμφίδρομης επικοινωνίας έτσι ώστε ο εκπαιδευόμενος να επωφελείται από τον άμεσο και ζωντανό διάλογο Keegan (1996) είναι κάτι που απασχολεί τα ανοιχτά πανεπιστήμια. Ακόμα και πανεπιστήμια σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπως για παράδειγμα το UNISA στην Αφρική αξιοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης “Facebook” και “Twitter” ενισχύοντας τις ανοικτές συζητήσεις μεταξύ όλων των εμπλεκομένων στην εκπαιδευτική διαδικασία βελτιώνοντας με αυτό τον τρόπο διδακτικές πρακτικές και ερευνητικές στρατηγικές.(Pityana, 2009). Οι φοιτητές επικοινωνούν με τους διδάσκοντες διαζώσης κατά τη διάρκεια συναντήσεων στους χώρους του Πανεπιστημίου, μέσω email καθώς και μέσω της πλατφόρμας myUNISΑ. Παρομοίως και στο OU/UK οι φοιτητές συγκροτώντας άτυπες ομάδες επικοινωνούν και αλληλεπιδρούν μέσω τηλεδιάσκεψης, πλατφόρμων και φόρουμ (https://goo.gl/vRJjs4) ενισχύοντας με τον τρόπο αυτό την κοινωνικότητα τους. Χτίζουν έτσι το κοινωνικό τους προφίλ και γίνονται συμμέτοχοι στην αλλαγή της κοινωνίας, στην κοινωνική αλλαγή στην οποία στοχεύει η εκπαίδευση μέσω της χειραφέτησης των ατόμων καθιστώντας τα ικανά να περνούν τα ίδια τις αποφάσεις που τους αφορούν και να καθαρίζουν σε τελική ανάλυση τα ίδια την μοίρα τους.
Η φυσιογνωμία ενός ανοιχτού πανεπιστήμιου διαμορφώνεται όμως και από οικονομικούς παράγοντες που σχετίζονται με τις αλλαγές στη μορφή της οικονομίας και ιδιαίτερα τα αποτελέσματα της «παγκοσμιοποίησης» του οικονομικού κεφαλαίου(Gunther Kress). Με άλλα λόγια, στην κοινωνία οι συνθήκες εργασίας ομογενοποιούνται παγκοσμίως με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να αναζητούν εργασία σε έναν τομέα της οικονομίας ο οποίος είναι παγκοσμιοποιημένος (πχ. εργασία σε μια πολυεθνική εταιρεία).Παράλληλα υπάρχει «εισαγωγή» - «εξαγωγή» θέσεων εργασίας από τον έναν τόπο στον άλλο. Συνεπώς τα προγράμματα σπουδών των ανοιχτών πανεπιστήμιων επιβάλλεται να έχουν και έχουν πλέον παγκόσμιο προσανατολισμό όπως και το περιεχόμενο τους και ο τρόπος διδασκαλίας και λειτουργίας τους. Σε αυτό το πλαίσιο, για παράδειγμα το Βρετανικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο υλοποιεί καινοτόμα ερευνητικά προγράμματα σε παγκόσμια κλίμακα και αναπτύσσει διεθνείς συνεργασίες με κυβερνήσεις, μη κυβερνητικές οργανώσεις, εκπαιδευτικά ιδρύματα και τοπικούς φορείς σε ένα ευρύ πλαίσιο δράσεων, ενώ προσφέρει μέσα από 250 περίπου προγράμματα, προπτυχιακές και μεταπτυχιακές σπουδές σε ποικιλία γνωστικών αντικειμένων σε φοιτητές από οποιαδήποτε χώρα του κόσμου που θέλουν να φοιτήσουν στο OU/UK (The Open University, 2016).
Τέλος, υπάρχουν και πολιτισμικοί παράγοντες που διαμορφώνουν την φυσιογνωμία ενός ανοιχτού πανεπιστήμιου μπορούν να συνδεθούν με τις «αλλαγές στους τρόπους μεταφοράς, τόσο των πληροφοριών όσο και των «πραγμάτων», είτε πρόκειται γι’ ανθρώπους είτε για αγαθά με της γνωστές συνέπειες της «διεθνοποίησης» » (Gunther Kress).Από τα μαθήματα δια αλληλογραφίας αρχικά, τα ανοιχτά πανεπιστήμια κάνουν πλέον χρήση πλατφόρμας και αξιοποίηση των ΤΠΕ. Στο OU/UK, το διδακτικό υλικό παρέχεται μέσω της πλατφόρμας OpenLearn (http://www.open.edu/openlearn/) που περιλαμβάνει πληροφορίες, δραστηριότητες , συνδέσμους με ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές παραγωγές του BBC ή και άλλων παραγωγών. Το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο καινοτομεί και χρησιμοποίει τα διάφορα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (YouTube, iTunes U) για περαιτέρω άνοιγμα του σε παγκόσμιο επίπεδο και ανταποκρίνεται άμεσα στις εξελίξεις στο χώρο της εκπαιδευτικής τεχνολογίας με μαζικά ελεύθερα διαδικτυακά μαθήματα (MOOCs), ηλεκτρονικά βιβλία (e-books) κλπ. Δεν είναι όμως το μόνο που ακολουθεί αυτή την τακτική. Σχεδόν όλα τα ανοιχτά πανεπιστήμια υιοθετούν τέτοιου είδους πρακτικές με αποτέλεσμα η πληροφορία, η γνώση, η μάθηση, οι ιδέες, οι απόψεις να ρέουν από την μια άκρη του κόσμου στην άλλη άμεσα, χωρίς χρονικούς περιορισμούς, χωρίς λογοκρισία, ενημερώνοντας και ταυτόχρονα προβληματίζοντας θετικά τον διδασκόμενο με απώτερο στόχο την αυτομάθηση και τον αυτοέλεγχο -το μέγεθος της βιβλιογραφίας που ακολουθεί κάθε εργασία του πεδίου αποδεικνύει τον παραπάνω ισχυρισμό
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Από την ανάλυση που προηγήθηκε γίνεται σαφές ότι για τη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας ενός ανοιχτού πανεπιστήμιου υπεισέρχονται πολλοί και ποικίλοι παράγοντες που συμφωνούν με τον χαρακτηρισμό πολυμορφική εκπαίδευση που χρησιμοποιεί ο Λιοναράκης (Lionarakis A., 1998) για να περιγράψει την εκπαίδευση από απόσταση. Ταυτόχρονα η ανάλυση δείχνει ότι όλοι οι παράγοντες αλληλοσυνδέονται, αλληλοεξαρτώνται, αλληλεπιδρούν και διαμορφώνουν αναλόγως την φυσιογνωμία επηρεάζοντας ταυτόχρονα κοινωνικά οικονομικά και πολιτιστικά πεδία όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τις τεχνολογικές εξελίξεις.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Gunther Kress (χ.χ.). Σχεδιασμός του γλωσσικού προγράμματος σπουδών με βάση το μέλλον Ανακτήθηκε 21/12/16, από https://goo.gl/vRJjs4
Keegan, D. (1996). Οι βασικές αρχές της Ανοικτής και εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης (μτφ. Α. Μελίστα). Αθήνα: Μεταίχμιο
Pityana, B. (2009). Open Distance Learning in the Developing World: trends, progress and challenges, Keynote speech delivered by Prof N Barney Pityana on the occasion of the M – 2009 23rd ICDE World Conference on Open Learning and Distance Education. 7–10 June 2009, Maastricht, the Netherland.
Ανοικτό.Λεξικό της κοινής νεοελληνικής. Ανακτήθηκε 21/12/16 από http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html
Λιοναράκης, Α. (1999). Εξ αποστάσεως και συμβατική εκπαίδευση: Συγκλίνουσες ή αποκλίνουσες δυνάμεις;. Στο Η ανοικτή και εξ αποστάσεως επιμόρφωση των εκπαιδευτικών (σελ. 8-27). Αθήνα: Ομοσπονδία Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών Λειτουργών Ελλάδας.
Ματραλής, Χ., (1998). Εκπαίδευση από Απόσταση. Στο Κόκκος, Α., Λιοναράκης, Α. & Ματραλής, Χ. (Επιμ.), Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Θεσμοί και λειτουργίες. Τόμος Α’ (σελ. 41-46). Πάτρα: ΕΑΠ.
Σοφός, Α. & Kron, F. (2010). Αποδοτική Διδασκαλία με Χρήση Μέσων. Από τα πρωτογενή και προσωπικά στα τεταρτογενή και ψηφιακά Μέσα. Αθήνα: Γρηγόρης.